Het islamdebat is behoorlijk jong en toch al ouderwets

De komende weken komen op nieuwwij.nl verschillende deskundigen aan het woord rond de vraag waar het Nederlandse islamdebat heen gaat – zij het met enkele namen die misschien minder bekend zijn in Nederland maar volgens de redactie wel aandacht verdienen. Als Vlaams theoloog was Jonas als eerste aan de beurt.

Nieuwwij.nl is een website die via inspirerende artikelen, interviews en opiniestukken op vlak van cultuur, maatschappij en religie op zoek gaat naar, zoals de naam het zegt, een ‘niew W!J’. De komende weken zullen op die site verschillende deskundigen aan het woord komen rond de vraag waar het Nederlandse islamdebat heen gaat – zij het met enkele namen die misschien minder bekend zijn in Nederland maar volgens de redactie wel aandacht verdienen. Als Vlaams theoloog was Jonas als eerste aan de beurt. 

Door: Greco Idema

Je hebt veel belangstelling voor de islam. Vertel eens, waar komt die belangstelling vandaan?
“Toen ik jonger was richtte ik me vooral op het boeddhisme en het hindoeïsme. Meer nog, doorheen mijn contact met die tradities kwam ik de diepere schoonheid van mijn eigen christelijke traditie terug op het spoor. Ook in de islam had ik altijd interesse, maar dan vooral in de gedichten en de leer van de soefi’s. Zij vormden voor mij een brug tussen de Westerse en Oosterse spiritualiteit. Mijn belangstelling voor de islam groeide verder toen ik in 2006 een jaar in Turkije woonde. Alleen werd die belangstelling al snel aangevuld met verontwaardiging. Aan de ene kant verontwaardiging over de Westerse islamofobie en de politieke ideologie van ‘botsende beschavingen’, aan de andere kant verontwaardiging over de manier waarop sommige fracties binnen de islam hun eigen geloof misbruikten om geweld te legitimeren. Mijn persoonlijke verdieping liep dus evenwijdig met de toenemende spanningen tussen Oost en West en doorheen de jaren werd de nood aan verzoenend werk aan beide kanten alsmaar groter.”

Heb je een voorbeeld binnen de christelijke traditie qua ideeën over de islam?
“Ik verwijs meestal naar Sint Franciscus. Eén van de weinige verhalen rond Franciscus die historisch vast staan, is zijn ontmoeting met Al-Kamil, de sultan van Egypte. We moeten dat verhaal ook niet overmatig verbloemen want Franciscus was nu eenmaal een man van zijn tijd waardoor hij hoogstwaarschijnlijk de sultan vooral wilde bekeren. Dat is wel het laatste waar ik aan denk. Maar wat me wel telkens opnieuw treft, is het feit dat een man op blote voeten er in slaagde een woelig oorlogsgebied zonder kleerscheuren door te komen en tot overleg en gesprek te komen met de sultan. Volgens de overlevering gaf de sultan hem uiteindelijk zelfs een vrijgeleide om heilige plaatsen in het beloofde land te bezoeken. Franciscus’ geweldloosheid bracht hem dus vele malen verder dan de oorlogszucht van de kruisvaarders. Daar zouden we allemaal lessen moeten uit trekken. Politici op kop.”

Wat vind je in de islam wat je niet in het christendom vindt?
“Waar de hedendaagse islam een stapje voor heeft op het hedendaagse christendom, is de zoektocht naar de verschillende manieren om je geloof in de wereld te concretiseren. Dat staat natuurlijk haaks op onze Westerse secularisingstendens die geloof zoveel mogelijk tot een privé-aangelegenheid wil reduceren. Maar wanneer godsfocus werkelijk in je ziel verankerd is, kan dat niet louter een overtuiging blijven. Het moet ook dagdagelijks beleefd worden. In dat opzicht is het belang van respect voor de heiligen één van de zaken die ik doorheen mijn vele gesprekken met spirituele leiders en islamitische artiesten heb herontdekt. Dat bestond vroeger natuurlijk ook in het katholieke christendom maar is nu zo goed als verdwenen. Dat is jammer want heiligen zijn voorbeelden van mensen die ‘lichaam gaven’ aan hun godsfocus.”

Wat zul je nooit begrijpen van de islamitische godsdienst?
“Ik denk niet dat er concepten zijn die ik nooit zal ‘begrijpen’. Maar om een religie echt goed te vatten moet je je dikwijls meer op het ‘karakter’ richten dan op de theologische theorie. Er zijn dus wel ‘karaktertrekken’ van de islam die mij minder liggen, niet omdat ik ze niet begrijp of omdat ik ze fout vind, maar omdat ze wat te ver af staan van mijn eigen spirituele persoonlijkheid. Het doorgedreven ‘legalistische’ karakter van de islamitische traditie is daarvan waarschijnlijk het beste voorbeeld. Niet dat het christendom dat helemaal niet heeft, maar de koppeling tussen jurisprudentie en theologie is in de islamitische wereld altijd veel steviger geweest. Dat zie je ook vandaag nog wanneer in heel wat moslimmilieus oeverloos gedebatteerd wordt over wat haram is of halal, wat sunna is en wat niet. Hoe lang moet een baard zijn? Mag je schaaldieren eten? Mag ik naar popmuziek luisteren? Van dat soort discussies word ik nogal meewarig. Ik vraag me dan af of de essentiële punten wel goed begrepen werden alvorens naar de ‘wettische details’ over te gaan.”

Een paar dagen geleden las ik een tweet van iemand met deze woorden: “Islamdebat is zooo 2013″. Ben je het eens met deze persoon?
“Het debat is natuurlijk al meer dan een decennium oud. Maar of het nu een jaar oud is of tien, steeds wordt hetzelfde herhaald. Dus in die zin heeft de tweet gelijk. Het debat is nog behoorlijk jong en toch al ouderwets. Aan de andere kant is nog lang niet alles gezegd. Want in feite maakt zo’n tweet dezelfde fout als hetgeen het bekritiseert: het doet namelijk alsof het debat werkelijk over islam gaat. Het échte debat gaat veel breder. Ten gronde is het een debat over moderniteit en traditie, individualisme en samenleving. Het wordt alleen vastgepind op één specifieke religie omdat we de dieper liggende vragen niet onder ogen durven zien. Wat doen we met de grenzen van ons huidig economisch stelsel? Wat doen we met het afbrokkelen van het idee van de natiestaat? Wat doen we met het botsen van de socio-politieke monoculturen? En welke plaats hebben spiritualiteit, religie en ethiek binnen dat alles? Dàt debat is nog lang niet passé.”

Heeft het debat over de islam van de afgelopen jaren, ook in Vlaanderen, iets met je gedaan? Ben je erdoor veranderd?
“Het had een enorme impact. Zoals gezegd, werd ik zelf voor het eerst meegezogen in dat debat tijdens mijn verblijf in Turkije. Door letterlijk op de grens tussen Oost en West te wonen, merkte ik hoezeer islamofobie een wereldwijd probleem werd. En als snel besefte ik dat het maar de top was van de onderliggende ijsberg. Een ijsberg van angst voor het andere. Een ijsberg van samenlevingen die alsmaar meer op zichzelf terug plooien. Dat zorgt er voor dat ik me dikwijls vervreemd voel van mijn eigen cultuur – niet omwille van mijn contact met andere culturen maar omwille van de groeiende hardvochtigheid in mijn eigen maatschappij. Al wekt dat meteen ook een soort ‘spirituele strijdlustigheid’ in me op, een drang om daar iets aan te doen. Mijn grote voorbeelden, zoals Gandhi en Franciscus, waren nu eenmaal stevige rebellen.”

Je bent eigenaar van de website Halalmonk.com. Welk interview op deze site komt zeker in jouw top-3 en waarom?
“Zelf ben ik ongelooflijk tevreden over mijn gesprek met Abdal Hakim Murad. Inhoudelijk schuift het heel wat verfrissende en nieuwe gedachten naar voren over autoriteitsverhoudingen in de islamitische wereld. Daarnaast heeft het ook een grote persoonlijk betekenis. Ik denk dat ik zelden iemand tegen kwam met zo’n enorme religieuze kennis. En toch… ondanks zijn hoge status in de islamitische wereld, ondanks zijn immense kennis en ondanks zijn scherpzinnige oordelen, werd ik vooral geraakt door zijn grote nederigheid. Ik voelde die ontmoeting dagenlang nazinderen.”

Wat kunnen we de komende periode van jou verwachten aan nieuwe interviews en projecten?
“Het Halal Monk-project gaat onder meer door. In de nabije toekomst worden op de site sterke interviews gepubliceerd met o.a. Durre Ahmed, Amir Sulaiman en Ziauddin Sardar. Wat later vind je die uiteraard ook in het Nederlands terug op Nieuwemoskee.nl. Daarnaast werk ik op dit moment aan twee boeken. Het eerste boek gaat over de spanningen tussen moderniteit, secularisme, christendom en islam en de zoektocht naar een nieuw evenwicht. Het brengt heel wat inzichten samen die ik opdeed doorheen mijn Halal Monk-gesprekken. Over de inhoud van het tweede boek blijf ik wat vager. Opnieuw staan inspirerende gesprekken centraal, maar dan wel met een geheel andere groep en spiritualiteit. Wie en wat precies… dat houd ik graag nog even mysterieus.”

Greco Idema is eindredacteur van Nieuwwij.nl